İSTANBUL – Kamu Harcamalarını İzleme Platformu (KAHİP) 6 Şubat depremi öncesi ve sonrasında büyükşehir belediyelerinin afete yönelik bütçelerini mercek altına alan bir rapor hazırladı. 30 büyükşehir belediyesinin 2022-2024 arasında afet bütçelerini karşılaştıran rapor, yerel yönetimlerin afetlere ne ölçüde hazırlıklı olduğunu verilerle ortaya koydu.
ARTMASI BEKLENEN DEPREM BÜTEÇESİ AZALDI
Türkiye’nin deprem kuşağında bir ülke olmasına rağmen, afetlere hazırlıklı olmayışı yaşanan depremler sonrasında on binlerce binanın yıkılmasıyla bir kez daha görünür oldu. Hali hazırda, deprem uzmanları fay hareketliliklerini takip edip her an yeni ve yıkıcı bir deprem yaşanabileceği uyarısında bulunuyor.
KAHİP’in hazırladığı rapor da Türkiye’nin yeni depremlere hazırlığında ‘eksik’ kaldığına işaret ediyor. Rapora göre afet bütçelerinde önemli farklılıklar mevcut. Örneğin, İzmir Büyükşehir Belediyesi 2024 yılında toplam bütçesinin yüzde 8’ini afet için ayırarak bu alanda öne çıkan kent oldu.
Ancak bazı belediyelerin afet bütçelerinin toplam bütçeye oranı yüzde 1 bile değil. Özellikle deprem riskinin yüksek olduğu bölgelerde bütçe artışı beklenmesine rağmen pek çok belediyede bu oranın düştüğü gözlendi.
MEVCUT KAYNAK RİSK AZALTMAYA DEĞİL MÜDAHALEYE AYRILMIŞ
Raporda ayrıca büyükşehir belediyelerinin afet bütçelerinin dağılımına da veriliyor. ‘Risk azaltma’ ve ‘müdahale’ bütçeleri ayrı ayrı incelendiğinde yerel yönetimlerin daha çok müdahaleye yönelik harcamalara ağırlık verdiği, risk azaltmaya ise yeterli kaynağın ayrıldığı görülüyor. Raporda ‘kentsel dönüşümle’ ilgili de dikkat çekici bir ifade kullanılıyor: “Yerel yönetimlerin risk azaltmaya ayırdıkları bütçenin neredeyse yarısının kentsel dönüşüm ile ilgili olması rant amacına işaret ediyor.”
Raporda, rant odaklı kentsel dönüşüm yaklaşımının terk edilmesi ve bölgenin coğrafi, kültürel ve sosyolojik özelliklerini dikkate alan çevreye duyarlı, enerji tasarruflu, yeşil binalar ve dirençli kentler yaratılabilmesi için yerel yönetimlerin bütçelerinin yetersiz olduğu ve merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasında iş birliği yaklaşımıyla ek bütçe yaratılmasının gereği vurgulanıyor.
DİYANET’E AYRILAN BÜTÇENİN 3’TE 1’İ KADAR
Peki, belediyeler TL cinsinden afetlere ne kadar para ayırdı? Sorunun cevabı rapora, diğer kurumların bütçeleriyle karşılaştırılarak yansıtıldı:
“2024 yılında, 29 büyükşehir belediyesinin ve bağlı kurumların afet için ayrılmış bütçelerinin toplamı 26 milyar TL’dir. Bir diğer karşılaştırma merkezi hükümetin kurumlarıyla yapılabilir. Örneğin 2024 yılında Diyanet İşleri Başkanlığı’nın personel maaşları bütçesi 77,6 milyar TL olmak üzere toplam bütçesi 91,8 milyar TL’dir. Karayolları Genel Müdürlüğü’nün 2024 bütçesi 267 milyar TL’dir.”
HATAY’DA TOPLAM BÜTÇE İÇİNDE DEPREME AYRILAN BÜTÇE YÜZDE 0.9 ÇIKTI
2022 ve 2023 yılları ile karşılaştırıldığında, 2024 yılında afet bütçesinin toplam bütçeye oranının artmasını beklenen birinci derecede deprem bölgesinde olan büyükşehirler arasında Bursa, Denizli ve Sakarya’da afet bütçesinin payının düştüğü görülüyor. Hatay Büyükşehir Belediyesi’nin afet bütçesinin payı 2023 yılında yüzde 0,1 iken 2024 yılında yüzde 0,9’a çıkarılmış. 2’nci ve 3’ncü derece deprem bölgesinde olan büyükşehirler, toplam bütçesi içinde afete ayrılan bütçe bakımından incelendiğinde, 2024 yılı itibariyle İstanbul ve Tekirdağ’ın konuya verdiği önem raporda ortaya çıktı. Her iki şehirde de (büyükşehir belediyeleri ve su kanalizasyon idaresi) 2024 yılındaki pay 2023 yılına göre artış gösterirken İstanbul’un payı yüzde 5,24; Tekirdağ’da pay yüzde 5,22 oldu.
Raporda diğer belediyelerle ilgili şu tespitler paylaşıldı: “Erzurum, Antalya, Malatya ve Samsun’da 2024 yılında bütçeden afete ayrılan pay azalmaktadır ve afet için ayırdıkları bütçe payı yüzde 1’nin bile altındadır. Eskişehir, Diyarbakır’da 2024 bütçesinin içindeki afet bütçesinin payı 2023’e göre artış gösterirken, her iki şehirde de oran yüzde 3’ün altındadır. Adana ve Kahramanmaraş’ta da afet bütçesi 2024 yılında artış göstermiştir ama toplam bütçelerinin içindeki payı yüzde 1’in bile altında kalmıştır. Hatay için söz konusu olduğu gibi, Maraş’ın bütçesinden 2024 yılında ayırdığı kaynağın payının çok düşük olduğunu vurgulamak gerekmektedir. Bu afet harcamalarının deprem, taşkın yangın gibi hangi alanlarda olduğu yazının üçüncü ve dördüncü bölümlerinde incelenecektir. Ancak burada değinilmesi gereken Malatya, Samsun, Maraş, Antalya, Diyarbakır, Eskişehir gibi 2’nci ya da 3’ncü derecede deprem bölgesi şehirlerinde ve Hatay, Muğla, Sakarya, Aydın, Denizli gibi 1’nci derece deprem bölgesinde olan şehirlerde afet bütçelerinin düşük olduğudur.”
